Lạc vào giọng Huế

[hoangvu]

Lạc vào giọng Huế
Uyên Phương

Đối với một người tuổi trẻ lớn lên ở Miền Nam thì Huế là một "nước" xa xăm: "Ai ra xứ Huế thì ra (!)" chứ với Huế, tôi là một người khách lạ” không ra! “ Huế ở tận đâu đâu trong thơ, trong nhạc chứ Huế chẳng bao giờ có thực. Huế không ở trong tôi.

Lớn lên một chặng đời nữa, Huế lại ở gần tôi hơn thế nhưng vẫn xa nghìn dặm. Cả vùng Vân ở chỉ có một gia đình người Huế và bà mẹ trở thành "Bà Huế". Đó là một người phụ nữ khô khan, làm việc quần quật và ít khi trò chuyện với xóm giềng. Nhà Bà Huế nấp sâu trong vườn cây trái. Con cái trong nhà chỉ chơi với nhau và đứa nào cũng có đôi mắt đẹp nhưng luôn luôn có một vẻ nhìn thầm kín, riêng tư đầy bí mật. Lứa tuổi học trò, tôi lại càng xa Huế hơn vì tôi là người Thiên Chúa giáo, trong khi các bạn tôi ở nhà thờ gọi Huế là "kinh đô Phật giáo" với lịch sử bài Đạo của các vua quan triều Nguyễn và chống vị tổng thống Thiên Chúa giáo đầu tiên vào những năm 1963. Ấn tượng tuổi thơ như một vết hằn tâm hồn làm tôi ghét Huế và ghét nhất là giọng Huế.

Cả một khoảng đời dài, tôi vẫn thường đem đề tài "chó không răng mô!" để giễu giọng Huế. Bạo hơn một bước nữa, tôi lại nghịch ngợm phát âm những chữ có dấu sắc, dấu hỏi, dấu ngã trong tiếng Huế thành dấu nặng để biến những câu nói bình thường thành thô thiển, ngô nghê; có khi hơi” tục” nữa là khác.

Trò vui "chửi cha không bằng pha tiếng" chắc hẳn sẽ kéo dài như một trò đùa dai không dứt, nếu tôi không gặp một người. Đó là một "chàng Huế" mà tôi xin tạm cúng mụ đặt tên cho chàng là "Huy".

Lần đầu gặp Huy trong một buổi nói chuyện về văn chương. Cái "dị ứng tiếng Huế" trong tôi có nhẹ nhàng đi đôi chút có lẽ vì thái độ nhã nhặn và cách nói văn vẻ nhưng cũng đầy khiêm tốn của chàng ta. Tôi hơi ngạc nhiên với chính mình. Âm vang giọng nói ấm áp làm cho nội dung những câu nói trở thành đầy diễn cảm. Mớ thổ âm "mô, tê, răng, rứa!" của chàng rất ít khi bò ra cản đường dòng tư tưởng đang trôi chảy. Cuối buổi sinh hoạt, tôi cố chen lên đằng trước "tặng" cho chàng dăm câu đổi dấu để chọc quê, nhưng Huy chỉ mĩm cười rất hiền tuồng như không để ý. Lần nầy tôi lại ghét đàn ông Huế vì họ nghèo nàn đến nỗi không biết tặng cho người đẹp vài câu nịnh đầm làm kỷ niệm. Thế rồi chia tay với đám đông.
Bẵng đi ba năm sau tôi mới gặp lại Huy trong một buổi sinh hoạt văn nghệ có tôi trình diễn. Đến khi tôi sắp xuất hiện trên sân khấu, Huy không có mặt. Người bạn trao cho tôi một mảnh giấy xin lỗi của Huy với câu kết luận nhắn gửi: " gắng hát cho thật hay em nhé!" Chữ "nhé" thường có vẻ cải lương và tiểu thuyết, nhưng phát ra từ một chàng Huế lại có một mãnh lực đầy quyến luyến lạ lùng. Tôi mang chữ "nhé" vào giấc ngủ. "Nhé" của Huế có phải là "nhé" của Sài Gòn, Hà Nội không hở Huy?!

Rồi thời gian cũng thờ ơ qua đi như những ngọn lá cuối mùa về xuôi không một tiếng động. Tôi liên lạc với Huy vì cảm nhận được trong tâm hồn của chàng Huế nầy có một thế giới đàn ông mà tôi chưa gặp. Huy thâm trầm, dễ mến nhưng hơi cao ngạo. Vẻ nhìn xa xăm của Huy có váng vất một chút kiêu xa, mõi mệt nhưng lại mời gọi lạ lùng. Tôi hỏi về vẻ lạ lùng trong ánh mắt, Huy nói ngày xưa thường nhìn đắm đuối giòng sông Hương một mình trôi chảy trong những sáng sớm và chiều hôm. Huy cũng có một nụ cười có sức đánh thức cảm quan người nghe, dù chỉ là qua điện thoại. Tôi hỏi về nụ cười, Huy bảo là ngày xưa Huy vẫn ráng cười trong cảnh khó khăn và mất mát của gia đình và quê hương.

Tôi hỏi Huy phải chăng người đàn ông Huế nào cũng có ánh mắt và nụ cười hao hao như thế, Huy nói là Huy không biết mà chỉ biết một điều là đàn ông Huế lãng mạn, nhưng vẫn thường gói tâm hồn lãng mạn trong mớ lá chính trị và văn chương, sự nghiệp.

Quen Huy, tôi dần dà quen với giọng Huế. Cảm mến Huy tôi cảm mến giọng Huế, một giọng Huế chỉ có "tam cung" trong "ngũ cung" của âm nhạc phương Đông, nhưng lại kết tụ nghìn cung trong suy tưởng.

Tôi vẫn thường hát, làm thơ và phổ nhạc như một "tài mọn riêng tay" của mình. Nếu mai kia khi tôi muốn sáng tác những bài ca giọng Huế, tôi có cần về lại ngắm giòng sông Hương đắm đuối của quê hương Huy? Và nếu tôi muốn làm những bài thơ trữ tình về Huế, tôi có cần bắt lại tiếng cười trong khổ đau và hạnh phúc mà Huy đã đi qua?

Những gì Huy đã đi qua, một thời đã mất. Tôi sẽ không quên, dù chưa tới Huế. Tôi đã quên Huy và tìm lại về mình qua những điệu hò mái đẩy và qua những câu Nam ai, Nam bình thất lạc. Huy ơi! Mình đã lạc nhau thật rồi. Lac vì ván đã đóng thuyền không còn vượt qua bao thác ghềnh ngăn sông cách núi, chứ đâu phải lạc nhau vì người nói tiếng Bắc, kẻ nói tiếng Huế; phải không Huy?

[CONHAKO]

Anh ơi, răng không nên rứa hè?

Anh ơi, răng không nên rứa hè?

Nhớ hồi tui còn nhỏ, Mạ tui hay nhắc tui: “Đừng nói rứa không nên con”, hay “Đừng vô trông nớ không nên” hay “Đừng làm rứa không nên”.

Mạ nói (noái) răng thì nghe rứa thôi, chơ còn tại răng mà không nên thì tui cũng không biết. Hồi đó danh từ “không nên” mang một ý nghĩa chi đó có vẻ huyền bí, ma quái, rùng rợn, đáng sợ, đáng kiên. Cho nên khi nghe nói cái chi không nên là thôi không dám làm, dám nói nửa. Rồi tụi nhỏ cũng chuyền miệng nhau cái này không nên, cái khác không nên. Nghe rất chi là u ám.

Cho đến khi lớn sầm sầm rồi mà cũng còn chưa hiểu rõ ý nghĩa của hai từ “không nên”. Chỉ nói lại theo cách xưa bày nay làm mà thôi. Rồi cũng chuyền lại cho con cái như rứa: “không nên, không nên”.

Chừ thì tuổi cao, tác lớn, tóc bạc, da mồi, cuôc đời đã trải qua không biết mấy là chìm nổi, khổ đau rồi nên chẳng còn chi mà phải kiên khem nửa. Vả lại cũng đã gần đất xa trời rồi (bậy, đừng nói rứa không nên!) mới bớt phần bôn ba với cuộc sống và có ít thì giờ suy tư về nền văn hoá Việt Nam (nói cho lớn chuyện để hù thiên hạ chơi), và phong tục của Huế mình.

Rứa thì không nên là răng? Hỏi để tự trả lời.

Danh từ không nên có nghĩa là không nên, rứa ni. Không nên làm, không nên nói. Nhưng mà nếu nói không nên làm thì không có chi cả, nhưng nếu nói đừng làm rứa không nên thì tự nhiên mình cũng hơi sợ sợ, phải không.

Trình căn cước như rứa đã rõ chưa hè. Huế rặc rồi chơ còn chi nửa!

Sáng thứ bảy dậy ra vườn săn sóc mấy chậu bông xong vừa vô nhà ngồi uống miếng nước trà thì đã nghe từ trong nhà vọng ra: Anh ơi! Làm tôi giật cả mình. Lại cái chi nửa đây không biết. Khi mô bà vợ gọi anh ơi thì biết chắc là sắp có chuyện làm. Tiếng anh ơi càng ngọt thì chuyện làm càng khó khăn.

Anh ơi, răng cái đèn không đỏ? Anh ơi, răng vòi nước rửa chén cứ rỉ hoài ri? Anh ơi, răng cái cầu cứ nghe kêu xè xè hoài rứa. Răng, răng, răng.

Biết vậy nên khi nghe kêu tôi vẫn ngồi tỉnh bơ, làm như không nghe.

- Anh ơi !! Anh ơi !!

- Chi mà ồn rứa hè. Tôi nói vọng vô cho qua chuyện.

- Nì, con gái mình nói nó đã có bầu rồi đó.

- Thì sao? Tôi hỏi lại

- Thuở trước nghe mẹ em dặn mỗi khi có bầu là phải kiêng cử nhiều điều thần bí. Vói cao là không nên, ngồi chiếu xéo là không nên. Tại răng rứa anh. Cắt nghĩa để em còn dặn con.

Tôi nghe xong thở phào một cái. Cứ tưởng bà sai làm chuyện chi. - Muốn hỏi thì ra đây uống nước trà rồi anh nói cho mà nghe. Tôi chậm rãi khề khà.

Đàn bà Việt nam mình ngày xưa thân hình ốm yếu nên lúc có thai phải kiêng cử nhiều điều. Khi mang thai mà nhón chân, vói cao thì làm cho bắp thịt bụng phải bóp lại khiến cho dạ con co thắt có thể bị sẩy thai. Ngày trưóc làm dâu Huế cực khổ lắm, nhất là gặp một bà mẹ chồng khó khăn sai bảo con dâu làm lụng tối ngày bất kể đến sức khỏe, đến thai nghén. Do vậy cho nên ông bà mình muốn bảo vệ các cô gái còn nhỏ mới về làm dâu đã đặt ra cái điều kiêng khem này để đở bị mẹ chồng hành hạ. Nghe chưa?

- À rứa hả nghe rồi. Nhưng còn tại rằng ngồi chiếu xéo không nên?

- Đó là vấn đề thai giáo. Người xưa nói:” Trịch bất chính bất tọa” nghĩa là chiếu trải không ngay thì không ngồi để nói lên cái tâm chính trực của người quân tử. Do đó bà mẹ mang thai muốn con mình sau này là người ngay thực thì phải tập cho con từ lúc còn trong bụng mẹ. Mội bà mẹ ăn nói cẩn thận, đứng ngồi cẩn thận thì sau này đứa con sinh ra cũng ảnh hưởng những tánh tốt như vậy. Biết chưa?

- Rứa mà lâu nay em nghe nói không nên, cứ tưởng có gì linh thiêng lắm không được làm nên em cũng kiêng.

- À té ra làm mà không hiểu chi cả! Cái chi cũng hỏi.

Vợ tôi vừa bỏ đi vừa lầm bầm:

- Xí, bởi rứa ta mới lấy chồng Huế chơ.

Giao Thủy (nhohue.org)