Tweet
Hiểu Nho văn không dễ
Hồ Bạch Thảo
Trước hết cần giới thuyết từ “ Nho Văn”; tại sao ở đây không dùng từ “Hán văn”, mà lại dùng “Nho văn”? Bởi Hán văn để chỉ riêng chữ của dân tộc Hán, tức Trung Quốc; nhưng thực sự chữ Nho xưa dùng chung cho cho các nước Ðông phương như Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam, Trung Quốc, nên gọi là “Hán văn” không ổn. Hơn nữa nếu chiết tự ra, thì Nho 儒 do chữ nhân 亻và nhu 需 gộp lại, có nghĩa là nhu cầu cần thiết cho con người nói chung, vậy Nho văn không phải là của riêng Trung Quốc.
Tại sao hiểu Nho văn không dễ? Có thể nêu lên những lý do sau đây: chữ Nho không có dấu chấm câu, không viết hoa danh từ riêng, lại quá cô đọng.
Về nhược điểm không có dấu chấm câu, không viết hoa; người viết xin kể lại một chuyện tiếu lâm được nghe hồi còn nhỏ, tạm đặt nhan đề là BẢY MƯƠI NGHE LỜI BẢY MỐT; câu chuyện đại lược như sau:
Làng kia có 2 ông lão bảy mươi và bảy mốt. Ông bảy mươi nhà giàu, vợ mới chết, có một cô con gái đã đi lấy chồng; ông bảy mốt làm nghề hốt thuốc Bắc. Hai ông chơi thân với nhau, nên thường gặp gỡ chuyện trò tâm sự. Một hôm ông bảy mươi có vẻ buồn rầu phàn nàn với bạn về cảnh già không có con trai nối dõi tông đường. Ông bảy mốt nói:
-Có cô Ba cuối làng đẹp gái, thắt đáy lưng ong, dáng mắn con, nếu bác chịu tôi sẽ làm mai cho.
Ông 70 nói:
-Tôi già rồi, con gái trẻ sao chịu lấy tôi; nếu lấy thì cũng vì của cải, rồi cũng tìm cách bỏ đi mà thôi.
Ông 71 tủm tỉm cười và bảo:
-Việc đó để tôi lo cho.
Vài hôm sau cô Ba đến hốt thuốc cho mẹ, nhân phàn nàn cảnh nhà nghèo khó, thầy lang 71 bèn ướm lời:
-Ông phú hộ 70 trong làng vừa chết vợ, nếu cô lấy ông ta thì chẳng lo gì nghèo đói.
Cô gái lắc đầu trả lời:
-Ông già sắp chết, cháu lấy ông ấy để làm gi?
Ông 70 nói:
-Ông ấy uống thuốc tôi, tôi sẽ cắt thuốc cho ông chết lẹ hơn, để cô lấy chồng khác.
Cô gái chần chừ, rồi cuối cùng vui vẻ chấp thuận.
Ðám cưới xong , cô gái đến ông thầy lang lấy thuốc cho ông chồng già và không quên nhắc lại lời hứa cũ, hẹn sau khi thành công sẽ hậu tạ.
Thầy lang 71 cắt thuốc xong căn dặn rằng:
-Uống thuốc này ăn kèm với lòng heo và bún, thì sức công phạt mạnh; kiến hiệu như thuốc thần.
Chẳng dè thuốc toàn những vị bổ như sâm nhung, lại kèm với thức ăn bổ, nên ông gìà 70 trở nên sung sức, ham việc chăn gối; nên chẳng bao lâu cô gái có bầu, sinh được cậu con trai.
Tuy nhiên sự sung sức của ông già 70 chỉ tạm thời, như ánh lửa bùng lên của ngọn đèn dầu sắp tắt, ông biết mình không sống được bao lâu, bèn đến tâm sự với ông 71:
-Bác đã giúp em có được cháu bé, nhưng “ chữa bệnh chứ không chữa được mệnh”, sau khi em mất xin bác tìm cách chu toàn cho cháu.
Ông 71 cẩn thận rút trong túi áo ra mảnh giấy, rồi ân cần trả lời:
-Tôi đã suy nghĩ giúp bác về việc này, trước hết bác hãy đặt tên cho cháu là Phi, ở đây “tai vách, mạch rừng” không tiện nói ra, bác hãy làm theo lời tôi viết trong giấy.
*
Vài tháng sau, ông 70 mất. Theo sự chỉ vẽ của ông gìà 71, trước đó ông soạn tờ chúc thư ngắn gọn như sau:
七十歲生非吾子也家財田產交汝子婿外人不得妄争
Thất thập tuế sinh phi ngô tử dã gia tài điền sản giao nhữ tử tế ngoại nhân bất đắc vọng tranh.
Tờ chúc thư viết theo lối cổ, không có dấu chấm câu, không viết chữ hoa; ý nghĩa không rõ; nên xẩy ra vụ kiện đòi gia tài giữa vợ chồng cô con gái ông 70; và cô Ba, người vợ trẻ.
Sự việc được đưa lên công đường viên quan huyện. Thầy kiện phe người con gái và chàng rể, ngắt câu chúc thư trên như sau và giải thích:
Thất thập tuế sinh, phi ngô tử dã. Gia tài điền sản giao nhữ tử tế, ngoại nhân bất đắc vọng tranh.
(Bảy mươi tuổi mà sinh con, nó không phải là con ta. Gia tài điền sản giao cho con rể, người ngoài không được tranh dành một cách sai trái)
Theo lối ngắt câu này, thì ông 70 không công nhận cậu bé sơ sinh là con mình. Nhưng thầy kiện phe người vợ trẻ và con nhỏ cũng không vừa, bèn ngắt câu chúc thư nêu trên theo cách khác và giải thích như sau:
Thất thập tuế sinh Phi, ngô tử dã. Gia tài điền sản giao nhữ tử, tế ngoại bất đắc vọng tranh.
(Bảy mươi tuổi sinh thằng Phi, nó là con ta vậy. Gia tài điền sản giao cho thằng con, rể là người ngoài không được tranh dành một cách sai trái)
Viên Tri huyện nghe lời giải thích của hai bên đều có lý, bèn phán quyết trung dung rằng:
-Gia tài giao cho người con gái và rể tạm thời quản lãnh, nhưng phải chia một nửa lợi tức cho người vợ trẻ để nuôi con là Phi.
Phán quyết tuy chẳng có gì sáng suốt, nhưng nhờ đó tài sản không bị bán thất thoát; và chị vợ trẻ nghèo không làm chủ tài sản trong tay, nên đành ở lại nuôi con để được lãnh hoa lợi hàng năm.
Thấm thoắt Phi lớn lên, cậu được cho ăn học, nên hiểu biết khá chữ nghĩa. Năm 18, cậu đến tuổi trưởng thành, bèn đứng đơn kiện đòi gia tài. Lúc này tại địa phương đã có viên Tri huyện khác đến trấn nhậm. Viên quan mới được dân chúng ca tụng là anh minh, nghiên cứu kỹ hồ sơ, đọc đi đọc lại bản chúc thư nhiều lần, rồi hỏi cậu Phi:
-Ngoài chúc thư ra, khi cha ngươi còn sống có thường hay nói điều gì không?
Cậu Phi trả lời:
-Mẹ con kể lại rằng cha thường nằm trên võng bế con và ru:
Thương con cha để trong lòng,
Chẳng phải áo ướt mà phong ra ngoài.
Vị quan huyện gật gù:
_”Trong lòng” người chết tức trong chiếc bài vị. Các người hãy đến nhà thờ ông này, lấy bài vị đưa đến đây chẻ ra xem sao?
Viên Ðề lại tuân lệnh, cùng lính đến nhà thờ lấy bài vị đem đến. Vị quan cho chẻ ra ngay tại công đường, quả nhiên trong bài vị có tờ chúc thư ngắt câu như sau:
Thất thập tuế sinh Phi, ngô tử dã. Gia tài điền sản giao nhữ tử, tế ngoại bất đắc vọng tranh.
(Bảy mươi tuổi sinh thằng Phi, nó là con ta vậy. Gia tài điền sản giao cho thằng con, rể là người ngoài không được tranh dành một cách sai trái)
Nhờ chúc thư này, cậu Phi con trai ông già 70 được lãnh gia tài, và bà vợ trẻ phải bám vào gia sản của người con trai, nên trở thành người đàn bà thủ tiết thờ chồng bất đắc dĩ!
....................................
*
[FONT=Arial]Việc chữ Nho xưa không viết hoa các danh từ riêng, mãi mãi còn gây hệ lụy. Trong một công trình phiên dịch công phu hàng mấy ngàn trang do Tiến Sĩ Geoff Wade phụ trách nhan đề THE MING SHI-LU AS A SOURCE FOR SOUTHEAST ASEAN HISTORY[ Minh Thực Lục, nguồn sử liệu cho các nước Ðông Nam Á] [url="http://epress.nus.edu.sg/msl"][COLOR=#0000ff]404 Not Found , thỉnh thoảng người đọc bắt gặp những sai lầm vì không nhận ra danh từ riêng. Cụ thể tại bản dịch bài sớ của viên Tham tri bộ Hộ tên Đường Trụ, khuyên vua Gia Tĩnh triều Minh đừng mang quân đánh nước ta dưới thời Mạc Đăng Dung; trong đó có câu dẫn chứng về việc quân lính của Mã Viện bị chết đến một nửa, nguyên văn và lời dịch như sau:
臣 考 馬 援 南 征 沐 歷 浪 泊 士 卒 死 者 幾 半
( thần khảo mã viện nam chinh mộc lịch lãng bạc sĩ tốt tử giả kỷ bán) [Minh Thực Lục, Thế Tông, quyển 195, trang 1b]. Ðược dịch như sau:
I have studied Ma Yuang’s southern expedition. It had to proceed through great waves and high seas and nearly one half of the troops died.
Giả sử người dịch được đọc VIỆT NAM SỬ LƯỢC của Trần Trọng Kim (Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, bản trên mạng của Viện Việt học, trang 15.), qua đoạn:
“Mã Viện là một danh tướng nhà Đông Hán, lúc bấy giờ đã ngoài 70 tuổi, nhưng vẫn còn mạnh, đem quân đi men bờ để phá rừng đào núi làm đường sang đến Lãng Bạc , gặp quân Trưng Vương hai bên đánh nhau mấy trận.”
Thì sẽ không cho lãng bạc là biển cả sóng dữ [great waves and high seas] như trong bản dịch tiếng Anh, mà chỉ dịch giản dị là hồ Lãng Bạc (Theo Đại Việt sử ký toàn thư chú thích, Lãng Bạc là hồ Tây, nay thuộc Hà Nội.) mà thôi!
Hồ Bạch Thảo (New Jersey, Hoa Kỳ)
