THEO DẤU CÁC LOÀI DI TRÚ

[hoangvu]

THEO DẤU CÁC LOÀI DI TRÚ
Tạ Đức Trí

Hoa Kỳ tuy là một nước phát triển vượt bực về khoa học kỹ thuật, người dân Hoa Kỳ nói chung lại rất yêu chuộng nếp sống gần thiên nhiên. Do đó, những điều lý thú của tạo hóa thường thu hút sự chú ý của người Mỹ rất nhiều.


Với khí hậu thay đổi bốn mùa và đất đai rộng lớn, rất nhiều loài thú sinh sống tại Hoa Kỳ thực hiện những chuyến di trú để tránh cái lạnh của mùa đông. Một số loài khác di trú do thói quen sinh sống được truyền từ đời này sang đời khác mà đến nay vẫn còn là những bí ẩn của khoa học.
Dọc theo bờ biển phía đông và tây Hoa Kỳ, người dân được dịp theo dõi sự di chuyển của các loài cá voi. Vì cá voi mới sanh không có lớp mỡ dày chống lạnh nên cá voi phải sinh nở và tránh lạnh ở vùng biển nước ấm. Tuy nhiên, biển ở những vùng này tương đối nông hơn nên không cung cấp đủ dưỡng khí và thức ăn cho cá voi. Do đó, sau khi sanh nở, cá voi lại phải dắt con trở về vùng biển nước lạnh nơi có nguồn thức ăn đầy đủ. Chính vì vậy mà mỗi năm, loài cá voi đều phải di chuyển giữa hai vùng nước ấm và nước lạnh, từ đó tạo ra thú đi xem cá voi cho người Mỹ.
Tại thành phố biển Dana Point phía nam bang California vào các cuối tuần đầu tháng Ba đã diễn ra Hội Chợ Cá Voi đánh dấu thời điểm có nhiều cá voi xám đi ngang vùng biển này trên đường di trú. Cá voi xám sẽ thực hiện cuộc hành trình dài 10,000 dặm từ bang Alaska di chuyển dọc theo bờ biển miền tây nước Mỹ để đến trung và nam Mỹ sinh nở cũng như tránh lạnh. Trong khi đó ở bờ đông Hoa Kỳ, những thành phố như Gloucester hay Boston thuộc bang Massachusetts là nơi thu hút rất nhiều người đến xem cá voi "lưng gù" (humpback whale). Gloucester được coi là một trong những địa điểm xem cá voi nổi tiếng nhất thế giới vì chỉ nằm khoảng trên dưới mười dặm cách hai vùng cung cấp nguồn thức ăn cho cá voi là Stellwagen Bank và Jeffrey's Ledge. Nhờ vậy mà cá voi trong vùng biển gần Gloucester vừa đa dạng vừa nhiều hơn so với những nơi khác trên nước Mỹ.

Số lượng tàu bè di chuyển dọc theo bờ biển Hoa Kỳ tạo những làn sóng mạnh có thể đẩy những chú cá voi vào quá gần bờ và mắc cạn. Chính vì vậy mà tại Hoa Kỳ, cá voi cũng được luật liên bang bảo vệ. Chỉ có những loại tàu bè được cấp giấy phép mới có thể đến gần cá voi và phải tuân theo đúng giới hạn về vận tốc tàu chạy cũng như những quy định trong trường hợp cá voi đến quá gần tàu. Những loại tàu bè không có giấy phép mà lại được cá voi "chiếu cố" đến gần thì phải nhẹ nhàng chậm rãi rút lui và liên lạc ngay với cơ quan có thẩm quyền để sự di chuyển của cá voi được ghi nhận.

[hoangvu]

Nếu như cá voi di trú vì nhu cầu sinh tồn, thì cá hồi (salmon) trở về sinh quán vì thói quen bất di bất dịch mà cho đến ngày nay vẫn còn là đề tài nghiên cứu của khoa học. Chu kỳ sống của cá hồi có thể được chia làm năm giai đoạn: làm tổ đẻ trứng, thời niên thiếu, xuôi dòng ra biển, trưởng thành, và ngược dòng về nguồn. Trong năm giai đoạn, chỉ có thời kỳ trưởng thành là cá hồi sống ở đại dương khoảng từ một đến sáu năm, những giai đoạn còn lại trong cuộc đời của cá hồi diễn ra ở các dòng sông. Số lượng cá hồi có thể sinh tồn đến lúc sanh nở lứa kế tiếp hoàn toàn phụ thuộc vào ảnh hưởng của môi trường sống. Cá hồi đẻ trứng trong những cái tổ se từ cát đá ở nơi nước cạn đầu nguồn, khi lớn lên cần sống ở nơi có đủ độ sâu và hang hốc để ẩn nấp và tránh cái nóng mùa hè. Khi đã sẵn sàng xuôi dòng, cá hồi phải vượt rất nhiều chướng ngại để tìm đường ra biển. Cá hồi trưởng thành rất nhanh ngoài biển nhưng phải đối đầu với nhiều loài săn thịt cá hồi. Các con cá hồi còn sống sót đến giai đoạn này sẽ phải dùng hết sức làm cuộc hành trình ngược dòng, vượt qua các đập, thác, chướng ngại để về lại đúng nơi chúng đã được sinh ra và lập lại chu kỳ sống. Sau khi cá mái đẻ trứng và cá trống làm cho trứng đậu, phân nửa số cá hồi cạn kiệt sức lực và chết chỉ sau đó vài ngày hay vài tuần.
Cá hồi có thể được tìm thấy ở cả hai bờ đông và tây Hoa Kỳ, nhưng chủ yếu ở bờ tây Hoa Kỳ, từ Alaska xuống đến California, tập trung nhiều ở tiểu bang Washington với khoảng 1,000 địa điểm cá hồi đẻ trứng. Cá hồi sinh trưởng trên sông Columbia bắt nguồn từ bang Ohio, đi qua hai tiểu bang Oregon và Washington với nhiều con sông nhỏ nhập vào đã phải vượt qua khoảng tám đập nước trước khi ra được tới biển. Với tình trạng nhiều giống cá hồi đang có nguy cơ tuyệt chủng, rất nhiều dự án do liên bang cũng như tiểu bang tài trợ đã thiết kế đường dẫn nước riêng vượt qua các đập và thác nhằm giúp cá hồi di chuyển xuôi dòng và ngược dòng một cách dễ dàng hơn.
Trong số các loài di trú, thú vị nhất có lẽ phải nói đến bướm Monarch. Kể từ tháng Mười, bướm Monarch sẽ bắt đầu xuất hiện dọc theo bờ biển California, đông nhất là tại một vài địa điểm như Pismo Beach, Pacific Grove, hay Santa Cruz. Trong khi ở phía đông của rặng núi Rocky, bướm Monarch sẽ tụ tập ở những cánh rừng trên đỉnh núi miền trung nước Mexico trong khu vực gọi là Transvolcanic Range. Khi bướm tụ tập cũng là lúc người Hoa Kỳ đi tìm xem bướm. Monarch là loài bướm duy nhất có khả năng di trú, chặng đường bay xa nhất có thể lên đến 2,000 dặm và ở độ cao lên đến 10,000ft. Thông thường bướm Monarch có một cuộc sống ngắn ngủi độ chừng 2 đến 6 tuần lễ, nhưng cứ mỗi ba thế thệ thì đến một thế hệ bướm không chết sau 6 tuần mà lại bay về phương nam, ngủ qua mùa đông trong vòng 4-5 tháng. Sang xuân vào khoảng tháng Hai, bướm thức dậy tụ thành từng đàn hàng ngàn con trên những cây thông hoặc cây bạch đàn tìm bạn tình, sau đó bay về lại sinh quán để đẻ trứng, rồi chết. Như vậy hàng năm, trong khi những loài thú khác lần theo những điểm mốc quen thuộc để về nơi trú lạnh cũ, bướm Monarch thực hiện một cuộc hành trình đến một nơi hoàn toàn xa lạ đối với chúng, vượt qua rất nhiều trở ngại do khí hậu và môi trường ô nhiễm gây ra. Ðiều này cho đến nay vẫn còn là một bí hiểm thu hút sự nghiên cứu của các nhà côn trùng học.

Nhờ theo dõi sát hoạt động di trú của các loài thú mà người dân Hoa Kỳ vừa được hưởng thú vui xem sinh hoạt của các loài này trong môi trường thiên nhiên, vừa có thể tìm cách bảo vệ chúng nhằm tạo một môi trường sống cân bằng và sinh động.