Tweet
Ngoái lại từ góc Givral
Ngoái lại từ góc Givral
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng ngồi đây ngắm phố xá, bên bức tranh tường sắp bị đập bỏ kia
Nhiều du khách nước ngoài đến tham quan Sài Gòn sau khi đọc những cuốn sách về Phạm Xuân Ẩn, đã tìm đến và ngồi lặng hàng giờ ở một góc càphê Givral (khai sinh từ những năm 50 thế kỷ trước), nhìn ra cửa sổ để thả tưởng tượng về quá khứ.
“Radio Catinat”
Trong cuốn Một người Việt Nam trầm lặng của nhà báo Pháp Jean-Claude Pomonti, thường trú của tờ Le Monde tại Sài Gòn trước đây viết về điệp viên, nhà báo Phạm Xuân Ẩn, tác giả nhắc nhiều lần đến một góc quán mà ông gọi là “Radio Catinat” (đài phát thanh Catinat – tên của đường Đồng Khởi lúc trước). Có những câu như thế này, xứng đáng được gõ lại bằng máy đánh chữ kiểu cũ trên một nền giấy nhựt trình và dán lên góc khuất của bức tường Givral để tôn thêm chiều sâu cho nội thất của quán: “Radio Catinat là biệt danh mà người ta gán cho tiệm càphê đá Givral ở góc phố Tự Do và đại lộ Lê Lợi. Hai cửa sổ ở phòng tôi ở gác ba khách sạn Continental trông ra quảng trường Nhà hát Thành phố và Givral nằm trong tầm nhìn của tôi. Tiệm càphê Givral đông khách, trong số này có thể kể ra dân biểu hạ viện, nghị sĩ thượng viện, điệp viên, nhà báo, chỉ điểm nhất là người Việt của cảnh sát. Nhà hát Thành phố bên cạnh, nơi đây các dân biểu và nghị sĩ đến tranh luận trong Quốc hội cũng góp phần vào cơ nghiệp của Givral”.
Cũng trong cuốn sách này, ông Pomonti còn kể một chi tiết thú vị: trong số những người phương Tây đầu tiên được phép gặp ông Ẩn vào những năm 90 có một phụ nữ Mỹ, nguyên là phóng viên chiến tranh – bà Laura Palmer. “Bà này gọi Phạm Xuân Ẩn là “Tướng Givral”, có thể hiểu là con người năng lui tới tiệm càphê Givral”.
Phạm Xuân Ẩn đang đi đến tiệm cà phê Givral, năm 1973 (ảnh trong Bộ sưu tập cá nhân của Phạm Xuân Ẩn)
Hình ảnh điệp viên Phạm Xuân Ẩn đang bước dứt khoát qua những làn kẻ vôi trắng từ khách sạn Continental, nơi đặt văn phòng thường trú báo Time sang càphê Givral, có thể được một đồng nghiệp nào đó chụp từ góc chếch của quán này đã in lại trong cuốn Điệp viên hoàn hảo của Larry Berman (Nguyễn Đại Phượng dịch, NXB Thông Tấn). Vị giáo sư Mỹ, người dám bỏ vài chục năm khám phá sự nghiệp của một điệp viên có sức mạnh làm cho cả nước Mỹ rúng động ấy, đã khám phá ra một tư liệu quý mà sau này ít ai nhắc đến về cái không gian mà vị điệp viên thường hiện diện: “Givral là tiệm càphê của tư nhân, nên CIO muốn vợ ông Phạm Xuân Ẩn đứng ra mua lại tiệm này bằng tiền của CIO. Phạm Xuân Ẩn không muốn tham gia phần nào vào kế hoạch này, tuy nhiên việc đặt máy nghe trộm tiệm càphê Givral vẫn được tiến hành. Theo đó một phần của tiệm càphê Givral được sửa chữa nâng cấp thành quầy kem và càphê sữa nhằm che đậy mục đích thực sự là đặt thiết bị nghe trộm”. Tình tiết trên nảy sinh trong bối cảnh sau hiệp định Paris 1973, biết rằng phái đoàn của chính phủ Cách mạng lâm thời đang ở một khách sạn gần Givral (nay là khách sạn Hyatt), CIO (đặc uỷ Trung ương tình báo chế độ Sài Gòn) đã nảy ra ý định đặt thiết bị ghi âm tại Givral để nghe ngóng những bàn bạc của các đại biểu chính phủ Cách mạng lâm thời về các kế hoạch thành lập “chính phủ liên hợp” của họ.
Góc của phồn hoa
Trở lại thực tại của những ngày đầu tháng 4.2010. Một đêm mùa hạ nóng bức, một người Sài Gòn rủ tôi đi nhìn lại lần cuối hình ảnh Givral hoang phế loang lổ trong cuộc “thay màu” quyết liệt diện mạo trung tâm. Dừng chân ở cái vạch vôi, trước mắt tôi là hàng barie sơn đỏ chắn dọc trên vỉa hè. Những cửa sổ đang bị đập toang. Những tranh tường hoài cổ còn gắng gượng neo mình trên lớp vôi bong như cố gắng níu giữ chút màu quá vãng.
Những tiếng nện búa âm vang đâu đó trong đêm.
Một cuộc giải toả sẽ biến khúc đường này thành đại công trường trong một thời gian rồi trả lại cho nó một diện mạo khác. Bước chân của vị điệp viên, bóng hình Sài Gòn phồn hoa trong ký ức sẽ chìm vào những trang sách. Hình ảnh cửa sổ phồn hoa Sài Gòn ngày cũ cũng nhoè dần trong trí nhớ của một lớp người. Không còn ai để kể. Không còn ai thiết tha lắng nghe. Những dòng xe cộ lại nối nhau lướt qua các khung kính mới với tốc độ nhanh hơn. Vội vàng hơn. Như thể những nhân ảnh ngơ ngác chuồi qua khung kính lấp loáng ngày mưa, không điều gì neo giữ họ lại. Sự hoang trống ký ức sẽ đẩy con người đến một bờ vực sống lạnh trơ, bắt đầu với một không gian, sau là một thành phố, một quê hương và một thế giới. Bên cạnh tôi, vài người khách nước ngoài dừng ở cột đèn đỏ, ngần ngại ngắm nghía những cửa sổ bị đục bỏ trống hoác. Có lẽ họ đã đọc đâu đó về tiệm càphê này. Họ đứng chuyện trò và tranh thủ móc máy ảnh ra chụp vội một vài hình ảnh trước khi đèn xanh mở lên. Đèn flash phả sáng những hốc tối hoang trống và im lìm gạch đất ngổn ngang bên trong góc quán vang bóng một thời.
Cuồng lưu
Có những chiều muộn chưa xa, khi những ô cửa sang trọng phồn hoa kia sáng lên màu đèn đầy ma lực, khi mùi càphê thi thoảng theo hơi máy lạnh hắt ra góc đường, chắc cũng làm lắm kẻ nghèo xơ nuôi mơ mộng có ngày được bước chân vào đó ngồi nghe nhịp chậm của tách càphê phin và ngắm nắng mưa về qua dòng người trôi vô thanh bên ngoài.
Có một buổi sáng nào trong tương lai gần, có một kẻ lẩn trong dòng người bộn bề kia, chợt giật mình nhớ ra mình vừa bị truất mất một điểm nhìn khi qua đây, xa hơn, hắn ta bị truất hữu ký ức, không gian cho suy tưởng, hay giản đơn là bị lạc mất một ước mơ, một ngưỡng vọng có phần phù phiếm nhưng có khi là động lực để sống thanh lịch hơn.
Đèn đỏ. Rồi đèn xanh. Từng dòng, từng lớp người qua. Vội vội.
Điều gì đang xảy ra bên dưới dòng chảy này? Một cuồng lưu hung hãn cuốn mọi thứ trôi đi đến nỗi không kịp ngoái lại!
bài và ảnh Nguyễn Vĩnh Nguyên
hi 
Comment