Thơ Đỗ Trung Lai

[CONHAKO]

Thơ Đỗ Trung Lai


Đỗ Trung Lai làm thơ và thành danh từ lâu. Tuy vậy, nhiều người khi nghe: "Tình yêu có từ nơi đâu - Đi qua năm tháng đợi chờ" trong ca khúc Tình yêu bên dòng sông quan họ - cũng không biết rằng ca từ của bài này chính là dựa trên bài thơ Đêm sông Cầu của Đỗ Trung Lai.

Anh qua sông Hồng sông Đuống - Mùa mưa nước bọt đỏ ngầu - Không biết ở nơi em ở - Êm êm một khúc sông Cầu. Tôi biết Đỗ Trung Lai không chỉ qua sông Hồng, sông Đuống mà đã đi nhiều nơi, trải qua đủ cả chiến trận lẫn bình yên, ngọt ngào và đắng chát. Nhưng cũng như khi anh viết trong bài Đêm sông Cầu: Ngày mai chặn miền ải Bắc - Tựa lưng vào đêm sông Cầu, những bài thơ của anh thường tựa lưng vào cái mông lung, sương khói trong con người nhà thơ.

Ấy là cảm xúc.
Nói làm thơ mà không có cảm xúc thì đúng là chuyện lạ, nhưng quả thật là trong đời sống thơ mang danh hiện đại hôm nay, cảm xúc, hay nói đúng hơn là cái Tình, đang dần thiếu vắng, trở nên hiếm hoi, bị thay thế bằng những nhân danh cách tân này nọ. Đỗ Trung Lai có lẽ thuộc về số hiếm hoi đó. Viết về một Thăng Long hào hùng mà người đi ngàn năm vẫn còn thương nhớ về, Đỗ Trung Lai có những khổ thơ thật dịu nhẹ.

Có một Thăng Long xa lắm
"Lối xưa, xe ngựa, hồn thu..."
Có một Thăng Long đang thở
Bên ta, từng phút, từng giờ...

Mạch cảm xúc dịu nhẹ luôn ẩn khuất đâu đó sau những câu thơ của Đỗ Trung Lai.Bài Thu cảm của anh, theo tôi, có thể là một trong những kế vị xứng đáng cho những-bài-thơ-thu nổi tiếng Việt Nam của các bậc tiền nhân. "Muống già tiết trời đã lạnh - Nhà vắng ta ngồi nhớ quê - Quê cũng không xa là mấy - Mà dăm bảy tháng chưa về". Khó nhất ở đây chính là sự tiết chế, kiệm lời trước một chủ đề quá quen thuộc luôn quyến rũ người làm thơ mất bình tĩnh bung ra những lời sáo mòn.

Đỗ Trung Lai làm chủ được mình khi viết: "Cây mộc cha trồng thuở trước - Hoa còn trắng như gạo nếp - Dây cát đằng cha cho con - Có còn leo trên bể nước?". Hoặc "Bờ sông đã tiếng ai chặt mía - Hay nhớ nên người bớt xa xôi - Nắng cũ còn trên da tay đấy - Đã nghe ram ráp ở đầu môi" (Thu sang). Không nói về thu mà vẫn thấy như thu vậy.

Trong một bài thơ khác cũng về chủ đề này - Lời bài hát về mùa thu Hà Nội - Đỗ Trung Lai lại "bắt quả tang" được cái cảm xúc tế vi bồn chồn của người thiếu nữ khi biết những bạn đồng trang lứa của mình lên xe hoa: "Mây trắng bay - Trên giời xanh Hà Nội, mây trắng bay - Xe cưới trên đường - Bao cô gái giật mình nghe pháo nổ - Chân trần rón rén bên gương".

Cảm xúc trong thơ Đỗ Trung Lai nghiêng nhiều về phương Đông và tôi nghĩ hầu hết những bài gây được ấn tượng cho tôi trong Đêm sông Cầu đều theo chiều hướng này.

Có lần, Đỗ Trung Lai nói rằng "thi sĩ không phải là người có thể viết ra những câu thơ, mà thi sĩ là người không thể không viết ra những câu thơ". Tôi thì muốn thêm rằng đó phải là những câu thơ có độ ám ảnh, bám được vào tâm trí người đọc. Xét trên phương diện này, Đỗ Trung Lai, với Đêm sông Cầu, là một thi sĩ.

Yên Ba

Đêm sông Cầu

Anh qua sông Hồng, sông Đuống

Mùa mưa giọt nước đỏ ngầu

Không biết ở nơi em ở

Êm êm một khúc sông Cầu.

Tiếng một con tôm búng nước

Vó bè ai cất sau lưng

Sao trời lọt qua mắt lưới

Rơi đầy xuống cả mặt sông

Con sông của người quan họ

Suốt đời nước chảy lơ thơ

Em ơi! Em là cô gái

Từ lâu anh đợi anh chờ.

Em là cô Tấm thảo hiền

Đến giữa đời anh trẩy hội

Tình đã trao nhau êm đềm

Mà vẫn mắt nhìn bối rối.

Sông Cầu khi đầy khi vơi

Chảy ngang qua câu quan họ

Ướt đầm vạt áo bao người

Vạt thương ướt cùng vạt nhớ.

Em nói nhẹ như hơi thở

Anh nghe để nhớ suốt đời:

- Giữ tình yêu như giữ lửa,

Đừng quên, đừng tàn, đừng nguôi!

Tình yêu có từ phương em

Đi qua năm tháng đợi chờ

Tình yêu cũng từ phương anh

Lửa rừng bồn chồn góc núi.

Tình yêu có từ hai ta

Chẳng đủ gần mà giận dỗi

Nhà xa, mặt trận càng xa

Gặp nhau lần nào cũng vội

Ngày mai chắc là nhiều nắng

Nên sao giăng khắp trên đầu

Ngày mai chặn miền ải Bắc

Tựa lưng vào đêm sông Cầu

*********************

Nhạc sĩ Phan Lạc Hoa đã phổ thành ca khúc nổi tiếng “Tình yêu bên dòng sông Quan Họ”.

.

[CONHAKO]

Thơ Đỗ Trung Lai

THĂNG LONG

Có một Thăng Long huyền thoại
Rồng lên từ phía sông Hồng.
Có một Thăng Long áo mỏng
Gió đùa quanh tấm lưng ong.

Có một Thăng Long Sát Thát
Tinh kỳ rợp Đông Bộ Đầu.
Có một Thăng Long thơm ngát
Mặt hoa nồng nàn đêm sâu.

Có một Thăng Long Nguyễn Trãi
Chong đèn viết sách bình Ngô.
Có một Thăng Long mềm mại
Tựa vai ta, bước bên hồ.

Có một Thăng Long Lê Lợi
Giặc tan, trả lại gươm thần.
Có một Thăng Long mắt sẫm
Môi cười như đóa hoa xuân.

Có một Thăng Long Nguyễn Huệ
Ngựa phi trong sắc hoa đào.
Có một Thăng Long e lệ
Mắt nào góc phố tìm nhau.

Có một Thăng Long xa lắm
“Lối xa, xe ngựa, hồn thu…”
Có một Thăng Long đang thở
Bên ta, từng phút từng giờ.

Có một Thăng Long Hoàng Diệu
Treo mình tử chiến giữ thành.
Có một Thăng Long chung thủy
Chờ nhau mấy cuộc chiến tranh.

Có một Thăng Long bốc cháy
Đưa tiễn trung đoàn Thủ đô.
Có một Thăng Long hờn dỗi
Bên thềm, mắt ướt như mưa.

Có một Thăng Long mũ lưới
Bộ đội vào năm cửa ô.
Có một Thăng Long dẫn cưới
Bằng cả một đoàn xích lô.

Có một Thăng Long bỏ ngỏ
Giặc vào không còn đường ra.
Có một Thăng Long gót đỏ
Tóc dài bên liễu thiết tha.

Có một Thăng Long thương nhớ
Người đi mở cõi mơ về.
Có một Thăng Long thon thả
Khép hờ vạt áo ngoài kia.

[CONHAKO]

Thơ Đỗ Trung Lai



Ngần ấy người ấy ơi

Người ấy như là mẹ ta
Lo từng miếng cơm ngụp nước
Ta dẫm phải gai mùng tơi
Người ấy buốt vào tận ruột!

Người ấy như là chị ta
Không cần biết ta được, mất
Thấy ta mặt ủ mày sầu
Thì lén co khăn thấm mắt!

Người ấy như là em ta
Ta lỡ một lời khinh xuất
Thì buồn suốt mấy tuần liền
Mặc kệ bờ xôi ruộng mật!

Người ấy như người ta yêu
Tiễn ta lên tàu ra trận
Rồi quay về nhà lấy chồng
Để ta phương trời lận đận!

Người ấy như người yêu ta
Trời cũng chưa là to nhất
Thấy ta bắt đầu bất công
Thì “đứng về phe nước mắt”!

Người ấy như là trò ta
Coi lời ta như pháp luật
Thấy ta lành lặn trở về
Thì chân đi không bén đất!

Người ấy như là bạn ta
Ba năm không nhìn thấy mặt
Nhưng ta gặp vận hạn gì
Thì đến cùng ta sớm nhất!

Người ấy như là vợ ta
Xinh xắn, dịu dàng, chân thật
Thấy ta về nhà đúng giờ
Thì tươi hơn đào, hơn quất!

Người ấy càng như vợ ta
Bình thường là đường là mật
Tam bành đã nổi lên rồi
Thì vua cũng là cục đất.

Ngần ấy người ấy đâu rồi!
Sao không cùng về họp mặt?
Lâu lâu mới gặp một người
Thì giờ trôi đi chán ngắt!

Ngần ấy người ấy đâu rồi!
Ngoài đường đã đầy tết nhất
Nói dại, ngần ấy cùng về
Cầm chắc là ta tan xác!


**************************

NGẦN ẤY NGƯỜI ẤY ƠI - CÁI NHÌN MƠN MỞN CUỘC ĐỜI


Bài thơ Ngần ấy người ấy ơi được nhà thơ Đỗ Trung Lai viết cách đây chưa lâu, đọc xong tôi nhớ mãi. Với 11 khổ thơ, 44 câu thơ 6 chữ mà nó nói được nhiều điều.

Ngần ấy người ấy ơi là những ai vậy?

Này nhé

“Người ấy như là mẹ ta..
Người ấy như là chị ta..
Người ấy như em ta...
Người ấy như người yêu ta..
Người ấy như là trò ta..
Người ấy như là bạn ta..
Người ấy như là vợ ta...”

Nội dung bài thơ này toát nên tình yêu thương giữa con người với con người, giữa muôn người với một người, giữa đơn người với đa người.Yêu thương nhau cũng phải có cách?

Nếu yêu nhau quá, không biết cách yêu thì cũng bằng ... mười phụ nhau. Nhưng đã yêu nhau thì phải có cuồng nhiệt, đắm say, ai còn hơi đâu mà nghĩ tới đúng sai, phải trái, minh bạch?

Mỗi người thân thương của ta yêu ta một cách? Mà trong cái yêu thương ấy cũng thật muôn hình muôn vẻ... nhập nhằng, dây dưa, bi hài làm sao?
Âý thế như vắng đi một trong những người ấy thì ta thấy thiếu, thấy nôn nao nhớ? Nôn nao thương? Nôn nao ngẫm nghĩ.. mông lung, bứt dứt.

Nếu xa một trong những người ấy thì:

“Lâu lâu mới gặp một người
Thì giờ trôi đi chán ngắt”.

Đọc đến đây tôi cứ tủm tỉm cười một mình và liên tưởng đến cái giọng khôi hài, tinh quái của một nhà thơ dân tộc Ai-Va: Ra-Xum-Gam-Da Tốp khi ông viết :

“Có nhà thơ viết bài thơ tặng vợ
Ôi em yêu, em là ánh sáng là sao đêm
Khi xa em, anh đau buồn, anh tưởng nhớ
Ôi , sung sướng chừng nào khi được ở bên em”.

Đấy là khi nhà thơ viết tặng vợ, chỉ tặng thôi đấy nhé? Còn đời sống thực tế thì sao? Ta hãy xem :

“Và , ánh sáng sao đêm-
vợ nhà thơ, lúc ấy
Hé cửa đi vào đứng cạnh nhà thơ
Nhà thơ quát -Ô , lại cô, gì vậy?
Mời cô đi, tôi bận việc, tôi nhờ!”.

Đấy là nhà thơ của xứ sở núi đá:Đa-GheXtan. Còn nhà thơ của xứ lụa Hà Đông, Việt Nam thì sao? Này nhé:

“Ngần ấy người ấy đâu rồi
Ngoài trời đã đầy tết nhất”

nghe mà buồn đứt ruột, tím gan chưa? Âý vậy mà :

“Nói dại, ngần ấy cùng về
Cầm chắc là ta tan xác”.

Không hẹn mà gặp - hai nhà thơ ở hai phương trời, với những trạng huống khác nhau, nhưng cùng có chung chất bi hài của giọng thơ. Tính kịch trong hai phong cách thơ rất rõ nét. Hóa ra cuộc đời như một vở kịch lớn, mọi người đều đóng vai nào đấy, hoặc có lúc đổi vai cho nhau, không ngừng nghỉ, âm thầm, bền bỉ, vui- buồn, thiện- ác, đục-trong, thanh- trọc ...nối dài đến vô cùng, vô tận.
*
Xin chép hai khổ thơ của Đỗ Trung Lai về “Người ấy như là vợ ta”, bạn đọc cùng tham khảo:

“Người ấy như là vợ ta
Xinh xắn, dịu dàng, chân thật
Thấy ta về nhà đúng giờ
Thì tươi hơn đào, hơn quất
Người ấy càng như vợ ta
Bình thường là đường là mật
Tam bành đã nổi lên rồi
Thì vua cũng là cục đất”.
*
Cái hay của bài thơ là vẽ lên được chân dung chân thật những người gần gũi, yêu quý của ta. Nó vừa là mưa vừa là nắng; vừa là gió nhẹ vừa là bão tố; vừa là hương hoa vừa là gai sắc; vừa là ngày vừa là đêm; vừa là âm vừa là dương; vừa là hai vừa là một ? Nếu thiếu một trong những yếu tố đó liệu có còn là cuộc sống hạnh phúc như ta mong muốn nữa không?
*
Hóa ra, cái lão nhà thơ hiền lành, chất phác, với thân hình khô khan khắc khổ như cây bàng mùa đông thế kia lại có cái nhìn mơn mởn, hóm hỉnh, lịch lãm và tinh quái đến vậy./.

Nguyễn Anh Nông

[CONHAKO]

Thơ Đỗ Trung Lai

Lời Mị Châu

Đêm khuya. Gió bấc. Mưa phùn. Chợt một người con gái đến bên đầu giường tôi, khóc, rồi than rằng:

- Sao các nhà thơ ta bất công thế này!

- Chúng tôi đã làm gì mà em bảo chúng tôi bất công? - Tôi hỏi lại.

- Thì đấy, mấy trăm năm nay, các anh chỉ một mực khóc thương Vương Thuý Kiều. Lại còn đồng thanh bảo rằng, đó là một người đàn bà khổ nhất giời Nam.

- Nàng ấy không khổ thì còn ai khổ nữa?

- Sao lại nói thế được? Nàng ấy yêu và được yêu, được hẹn thề: Tóc mây một món dao vàng chia đôi. Bán mình chuộc cha là tự nguyện. Mười lăm năm lưu lạc cũng còn được nương bóng vua Từ Hải, được nhờ túi phong lưu của chàng Thúc. Sau lại được tái hồi Kim Trọng: Hoa tàn mà lại thêm tươi - Trăng tàn mà lại hơn mười lần xưa. Thân thì thế, danh thì ông Tiên Điền bênh cho: Chữ trinh kia cũng có ba, bảy đường; Rằng nàng lấy hiếu làm trinh. Thế là thân, danh đều vẹn. Nàng ấy khổ sao bằng em được.

Tôi giật mình vội hỏi:

- Thế chuyện của em ra sao?

- Em bị gả cho thằng gián điệp! Quay đi quay lại chưa hiểu ra sao thì bị chém đầu. Mà người chém, trời ơi, lại là cha mình!

Nói rồi cứ khóc mãi không thôi, trong nước mắt hình như có máu.

Tôi nhìn kỹ, đó là một nàng chừng tuổi trăng tròn, mặt hoa da phấn, cốt cách lá ngọc cành vàng, trên mình khoác chiếc áo lông ngỗng. Chợt hiểu, tôi bảo:

- Ra em là Mị Châu đấy ư? Đúng rồi, em mới là người đàn bà khổ nhất giời Nam!

Nàng ấy nghe, nét mặt có vui lên một chút.

Khi tỉnh hẳn, chỉ còn mình tôi trong phòng. Trên bàn viết có mấy lông ngỗng trắng tinh. Lấy làm lạ, tôi cầm một chiếc lông ngỗng làm bút, viết bài thơ này tạ lỗi Mị Châu:

Lời Mị Châu

Cha ơi! Cha chọn rể
Cha đắp luỹ xây thành
Mà sao khi nước mất
Cha xử con tội hình?

Thần rùa biết cơ giời
Cớ sao còn tặng nỏ?
Sao nỡ trỏ vào em:
- Giặc đằng sau vua đó!

Chàng đã phụ đời ta
Từ khi chưa gặp mặt
Chuyện tình thành Cổ Loa
Đau trước ngày thứ nhất!

Sống cũng chẳng được nào:
Nước mất! Tình cũng mất!
Nhưng chết dưới gươm cha
Thì ngàn năm oan nghiệt!

Nỗi oan này hoá ngọc
Dưới chín tầng bể sâu
Thần với người đâu cả
Bao giờ thì biết yêu?


.