Tweet
ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM
Cuộc đời có nhiều việc thật khó lý giải tường tận đến nơi đến chốn trong đó, khó lý giải nhất có lẽ là lòng ham muốn và thú vui trong cuộc sống. Ngay bản thân của mỗi người nhiều khi cũng thấy băn khoăn không biết lòng ham muốn của mình đến đâu là giới hạn và cũng băn khoăn không biết thú vui nào trong cuộc đời là mình thích thú nhất.
Thú vui thì rất nhiều, mỗi thời mỗi khác nhưng cũng chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu sống của một đời người, mà đời người thì quá ngắn ngủi nên không ai là không tìm cho mình một vài thú vui để hưởng thụ cái hương vị của cuộc sống.
Con người thì bé nhỏ giữa mênh mông vô cùng của vũ trụ nhưng lòng ham muốn của con người là vô tận đó là một nghịch lý của đời thường.
Ngày xưa, người phong lưu muốn hưởng lạc thú của cuộc đời thì tìm thú vui trong: Yên, Hà, Tửu, Sắc. Những thú vui có lúc không mang tính tao nhã mà đôi lúc lại đẩy con người vào con đường bê tha, trụy lạc, làm rệu rã cuộc sống. Với người phong lưu tao nhã, cuộc sống luôn luôn tuân thủ khuôn vàng thước ngọc của Nho gia thì lại tìm thú vui trong: Cầm, Kỳ, Thi, Họa. Còn muốn phóng khoáng hơn lại là: Cầm, Kỳ, Thi, Tửu. Nhưng phải là cái phóng khoáng mà không dễ ai cũng có được, cái phóng khoáng của Cao Bá Quát, của Nguyễn Công Trứ, của Lý Bạch...
Tuy nhiên, không phải mọi thú vui đều đem đến sự tốt lành cho con người, trái lại có những thú vui làm hao mòn sức khỏe, làm băng hoại phẩm giá của con người. Đây cũng chính là một nghịch lý trong cuộc sống của đời người.
Có một thú vui mà từ người lao động nghèo khó đến người giàu sang quyền quí, từ người trẻ tuổi đến người lớn tuổi râu tóc bạc phơ, thậm chí có những cậu bé 10, 11... tuổi cũng đua đòi, tập tành làm theo đó là hút thuốc.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM của một nhà sưu tập đồ cổ ở Quãng Ngãi (ảnh: HTP)
Hút thuốc có hại cho sức khỏe con người, đó là điều được khẳng định bởi công trình nghiên cứu của nhiều nhà khoa học, và điều nầy cũng được khẳng định rõ ràng hơn qua cái chết của hằng triệu người từ những căn bệnh do thuốc lá gây nên ở hầu hết các nước trên thế giới.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM (ảnh: HTP)
Các nhà nghiên cứu khoa học cho thấy trong tổng số người chết vì mắc bệnh ung thư thì có đến một phần ba là liên quan đến hút thuốc, đặc biệt đối với ung thư phổi thì số người chết liên quan đến hút thuốc chiếm gần 90%. Ngoài ra, bệnh ung thư ở các bộ phận quan trọng khác của cơ thể con người mà tác nhân chính là hút thuốc như: ung thư thực quản, ung thư thanh quản, ung thư miệng, ung thư mũi, ung thư thận và bàng quang, ung thư tuyến tụy. Hút thuốc cũng có thể gây ra bệnh ung thư ở bộ phận sinh dục của cả nam lẫn nữ, ung thư hậu môn và ung thư đại trực tràng.
Hút thuốc lá cũng là nguyên nhân gây ra một số bệnh hô hấp, bệnh tim mạch.
Không những bản thân của người hút thuốc đã tự gây cho mình những bệnh tật trên mà khói thuốc do người hút thuốc thở ra, khói thuốc do những điếu thuốc bị đốt cháy cũng có những tác hại rất lớn đến những người chung quanh, đó là hình thức hút thuốc thụ động. Một bác sĩ đã phát biểu một câu rất chí lý "Hút thuốc thụ động thậm chí còn nguy hiểm hơn vì chỉ có hít vào mà không thở ra."
Khói thuốc lá do người khác hút thuốc thở ra có chứa hơn 4000 hóa chất, trong đó có hơn 200 chất độc và có gần 70 chất độc hại là tác nhân gây nên những chứng bệnh ung thư cho con người.
Tác hại của hình thức hút thuốc thụ động trầm trọng nhất có lẽ là đối với trẻ em và phụ nữ (trong đó sản phụ là đáng lưu ý nhất).
Trẻ em nhiễm khói thuốc có thể phát sinh các bệnh hen, viêm đường hô hấp, viêm tai giữa...Thai phụ hít nhiều khói thuốc có thể sẩy thai hoặc sinh non.
Ông lão hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Một phụ nữ Rhadé hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Một phụ nữ dân tộc hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Trước đây, tôi hút thuốc cũng tương đối nhiều, mỗi ngày hút trung bình hơn một bao. Trước năm 1975 tôi hút thuốc nhiều hơn thế nữa, mỗi ngày trung bình gần hai bao. Tôi thường hút thuốc bao Philips Morris không đầu lọc, hút đến ghiền loại thuốc nầy vì cái hương thơm nhè nhẹ, cái vị như ngọt của nó. Thời gian đó, thuốc lá bao thông dụng là Salem, tuy nhiên, nhiều người muốn hút loại thuốc đậm đà hơn thì hút thuốc bao Pall Mall. Thời gian gặp chuyện buồn, có ngày tôi hút hơn 3 bao Bastos đỏ, loại thuốc nầy tương đối nặng, có lẽ nặng hơn cả thuốc Đà lạt sau này, và có lẽ, vào thời điểm đó, chỉ có loại thuốc nặng như Bastos đỏ mới tương thích với cảm xúc của tôi lúc đó. Một thời gian sau tôi sử dụng 3 pippe để hút thuốc Seventy-nine (79), một pippe ống thẳng, một pippe ống cong và môt pippe bọc da. Bây giờ nghĩ lại vẫn còn thấy thú vị. Trời mùa lạnh ở Huế, có nhiều lúc trời lạnh đến cắt da, ngồi sau tay lái hoặc ngồi bên tách cà phê đen nóng hổi có chút bơ, lấy bịch thuốc Seventy-nine (79) nhồi vào pippe một vố đầy, ngọn lửa Zippo 7 khía lóe sáng, hít nhè nhẹ từng hơi một, hương vị rất ngon, rất đậm đà, ngay cả làn khói nhả ra cũng lâng lâng trong không khí một hương thơm dễ chịu. Có người bạn đang hút thuốc Half and Half giới thiệu với tôi thuốc nầy nhưng tôi đã quen gu của Seventy-nine rồi nên cũng không hút thử. Nhưng thú thật, ngay thời điểm đó, lúc mở bộ phận lọc của các pippe ra để lau chùi, tôi cũng đã thấy giật mình, một chất nhựa màu nâu sẫm, sền sệt bám vào bộ phận lọc, có lúc tôi tự hỏi thầm, nếu cái chất nầy mà bám vào hai lá phổi của mình thì thế nào nhỉ?
May quá, tôi đã bỏ hút thuốc được mấy năm rồi, từ lúc bỏ thuốc tôi thấy sức khỏe của mình đã tốt hơn rất nhiều.
Ngày xưa, vườn nhà tôi rất rộng, trong vườn trồng nhiều loại cây ăn trái như cam, quít, mít... trồng nhiều loai rau củ quả. Nhưng ông nội tôi vẫn dành riêng một khoảnh đất tốt nhất, một khoảnh đất tương đối rộng để trồng mươi hàng cây thuốc lá. Trồng cây thuốc lá khá công phu, mùa nắng hằng ngày phải tưới nước, vài ba ngày phải tưới nước phân và hằng đêm phải soi đèn từng gốc cây một để bắt sâu. Tôi nghe nói ở các làng Xuân Thiên Thượng, Xuân Thiên Hạ, Kế Võ, Tân Sa, Khánh Mỹ của xã Vinh Xuân huyện Phú Vang và làng Hà Thanh của xã Vinh Thanh huyện Phú Vang tỉnh Thừa Thiên Huế có trồng nhiều cây thuốc lá. Người dân ở đây cho rằng dùng phân tươi để bón cây thuốc lá thì lá phát triển tốt và sau nầy khi thu hoạch để dùng thì thuốc hút rất đượm.
Ở làng tôi, hầu hết các nhà trong làng đều có trồng cây thuốc lá và tôi nghĩ ở những nơi khác cũng thế.
Đến thời điểm thu hoạch được, những lá ở dưới được thu hoạch trước và cứ thế thu hoạch dần lên. Tôi nghe nói những lá thuốc thu hoạch càng về sau thì hương vị và chất lượng càng giảm bớt, có nhà thu hoạch lá cho đến khi cây thuốc đâm bông.
Lá thuốc thu hoạch được sẽ được xâu vào những sợi lạt tre rồi treo lên mái nhà, sau đó được hái xuống để dùng dần.
Cách hút thuốc cũng tùy sở thích và thói quen của mỗi người. Có người hái lá xuống, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn lá thuốc thành điếu thuốc để hút, cỡ lớn nhỏ của những điếu thuốc cũng tùy sở thích và gu của mỗi người, có điếu thuốc to bằng ngón tay út hoặc các ngón tay khác, nhưng cũng có điếu thuốc to gần bằng ngón chân cái (nhìn cũng đã thấy sợ!). Có người hái lá thuốc xuống, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn thật chặt thành một cuộn to gần bằng cán rựa, chiều dài tùy theo số lượng thuốc lá, rồi đem xắt thật mỏng. Để xắt thuốc lá, người ta dùng một cái bàn xắt làm bằng một đoạn tre tốt dài khoảng 2 lóng tre, đoạn tre được chẻ ra, vót thành một khuôn hơi lép, trau chuốt cẩn thận, đục một lỗ tròn ở khoảng 1/4 đoạn tre, là chỗ để luồn cuộn thuốc vào khi xắt, phần trên ở khoảng 1/2 có để lại phần mắt ở trong ống tre, là nơi ngón chân cái đặt vào để giữ chặt khuôn khi xắt thuốc, rồi dùng môt cái mác có lưỡi thật sắt để xắt thuốc. Thuốc xắt xong được gói vào lá chuối khô, buột lại bằng dây chuối rồi đem cất vào nơi khô ráo. Thuốc lá dùng hằng ngày được bỏ vào trong một bao đựng thuốc, bao đựng thuốc được làm bằng phần trong của bẹ chuối phơi khô, đem may lại thành hình chữ nhật, chiều rộng nhỏ hơn cái ví. Bao đựng thuốc có nắp đậy, ở trong có 2 hoặc 3 ngăn, một ngăn để thuốc, một ngăn để giấy, một ngăn để bật lửa. Thời gian đó, cái bật lửa nhiều lúc cũng làm khổ người hút thuốc, tay phải mân mê sửa đi sửa lại cái tim rồi phải bật đi bật lại bánh xe nhiều lần mới có được ngọn lửa. Nếu đang ở nhà, người hút thuốc đi xuống nhà bếp lấy một thanh củi có cục than hồng ở đầu đang cháy để mồi thuốc, nếu đang thổi cơm ở gần đụn rơm ở góc sân thì chỉ cần một que rơm để châm thuốc.
Lúc ở nhà, có người hút thuốc xong thì vứt tàn thuốc xuống nền nhà, hoặc đôi tàn thuốc ra sân, còn có người thì dán tàn thuốc ở đầu đang ngậm còn ướt đẫm nước miếng vào cột nhà, vào vách (tường). Có nhà tranh, lúc bước vào nhà đã thấy thoang thoảng, hăng hắc mùi thuốc lá. Nhìn ở cột tre, ở phên (tường nhà làm bằng tre, được trét kín bằng phân trâu) thì thấy dán rất nhiều tàn thuốc. Có lúc, thèm quá mà không có thuốc sẵn để hút ngay, có người bó một tàn thuốc ở trên cột nhà, gắm vào môi, rồi lấy thanh củi có đầu than hồng châm hút ngon lành, đó là hút tàn thuốc.
Người nông dân lao động trên đồng ruộng, tìm nơi có bóng mát hoặc một đám cỏ để nghỉ trưa. Cô thôn nữ mở mo cơm được cuộn chặt trong mo cau ra, cắt thành từng lát. Lão nông già mở gói lá chuối xanh là muối vừng thơm phức, và gói khác là những con cá bống thệ kho khô cong vòng với những trái ớt hiểm khô màu đỏ, một gói khác nữa là ruốt tươi với những trái ớt tươi xanh hấp dẫn. Mọi người quây quần bên nhau, vừa ăn cơm vừa vừa chuyện trò vui vẻ. Ăn cơm xong, một cái ấm đất to đùng rót ra những bát nước chè xanh thơm mùi gừng tươi, mỗi người môt bát uống thật đáo khẩu. Lão nông già lấy trong túi ra ống điếu làm bằng trái cây mưng, nhét vào một vố thuốc đầy, ngồi dựa vào gốc cây, châm lửa hút, mắt nhắm lại mơ màng trong làn khói thuốc. Người phụ nữ cũng lấy ra mấy miếng lá thuốc, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn thành một điếu thuốc to gân bằng ngón chân cái rồi đốt lửa hút ngon lành. Người phụ nữ lớn tuổi hơn lấy trong túi ra miếng cau khô và miếng trầu đã tiêm sẵn bỏ vào miệng nhai lấy nhai để rồi nhỗ toẹt ngụm nước đỏ ối trên bãi cỏ.
Có nhiều người tự làm cho mình một ống điếu hút thuốc, ống điếu có thể được làm bằng một đoạn hóp, một gốc cây khô nhỏ được thông ruột và cũng có thể làm ống điếu bằng trái cây lộc vừng già khô. Rất thú vị: cây lộc vừng, một biểu tượng của các lang ngày xưa. Theo phong thủy phương đông, cây lộc vừng được xếp trong bộ tứ quí là: Sanh - Sung - Tùng - Lộc, đồng thời lộc vừng cũng được xếp trong bộ tam đa là: Sung - Lộc vừng - Vạn tuế. Ở các làng quê, lộc vừng mọc ở bờ sông, bờ rạch, bờ hói. Hoa lộc vừng màu đỏ, kết thành từng chuỗi dài,buông thẳng từ cành xuống. Hoa rụng là kết trái, trái lộc vừng cũng kết thành từng chuỗi. Người nông dân dùng trái lộc vừng già khô để làm ống điếu hút thuốc. Trong mâm cơm hằng ngày của người nông dân, đọt non cây lộc vừng kẹp với một lát dưa gang, quệt một ít ruốc tươi, bỏ vào miệng, cắn thêm một đoạn ớt xanh cay xé ruột, là một món ăn, ăn với cơm là ngon miệng đáo để. Cây lộc vừng dân gian gọi là cây mưng.
Trước đây, thuốc lá trồng ở Phong Lai, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế rất nổi tiếng, thuốc lá ở đây được trồng trên cát trắng, thuốc đậm đà thơm ngon.
Thuốc lá nổi tiếng khắp nước phải là thuốc lá trồng ở Cẩm Lệ, Quảng Nam. Ở Huế, ngay đường phố chính Hưng Đạo bây giờ, ngày xưa có một tiệm bán thuốc lá Cẩm Lệ nổi tiếng, đó là tiệm thuốc lá Cẩm Lệ Bà Cửu Ới. Ở tiệm này, thuốc được gói bằng lá chuối tươi, sau đó bằng lá chuối khô từng gói 1 lạng, 2 lạng... Trong mỗi gói thuốc có để một nhung giấy quyến (loại giấy màu trắng, mỏng, cháy đượm, chiều rộng đủ để vấn điếu thuốc), khách mua thuốc khi vào mua chỉ cần nói lượng thuốc cần mua là được đưa ngay một gói thuốc, không phải chờ đợi.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM của một nhà sưu tập gốm cổ ở Quảng Ngãi, rồi một số ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM và bằng đồng của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan ở Huế trong bộ sưu tập GIÒNG SÔNG KỂ CHUYỆN đã gợi trong tôi nhiều điều muốn tìm hiểu về thú hút thuốc của người xưa.
Một số ống điếu bằng đồng trong bộ sưu tập của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan (ảnh: Hồ Tấn Minh)
Hoa văn đường cong, đường răng cưa, đường thẳng trên mặt cong được kết hợp rất mỹ thuật trên ống điếu bằng gốm (ảnh: Hồ Tấn Minh)
Hoa văn đường cong đắp nổi trên ống điếu bằng gốm (ảnh: Hồ Tấn Minh)
ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM nói chung là rất đẹp, có những cái hình dáng mảnh khảnh nhưng vẫn còn nguyên vẹn điều nầy chứng tỏ các nhà sưu tập đã dày công tìm kiếm và đã đầu tư nhiều công sức để bảo quản. Hầu hết các loại nầy có xương gốm đều đặn và bền. Đặc biệt, có một số có trang trí đường hoa văn, đường nét hoa văn trên mỗi cái sâu và đều đặn, những hình hoa văn có tính mỹ thuật cao.
Cầm cái ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM trên tay, đầu óc tôi cứ mãi lâng lâng trong giòng suy tưởng: cơm thì có cơm niêu, cá thì có cá kho tộ... vậy thì nhồi thuốc vào một ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM, châm lửa rồi hút chắC là đậm đà và ngon tuyệt. Rất tiếc là tôi đã bỏ hút thuốc từ lâu rồi!
Festival Huế - làng nghề truyền thống làm lòng tôi nao nao nhớ về làng quê nơi chôn nhau cắt rốn. ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM làm tôi hình dung lại quá khứ xa xưa của những bậc cha ông. Tôi viết bài này như một nén hương lòng tưởng nhớ Ông Nội tôi và tất cả những người đã ra đi.
Khách Phong Trần - Hồ Tấn Minh
Cuộc đời có nhiều việc thật khó lý giải tường tận đến nơi đến chốn trong đó, khó lý giải nhất có lẽ là lòng ham muốn và thú vui trong cuộc sống. Ngay bản thân của mỗi người nhiều khi cũng thấy băn khoăn không biết lòng ham muốn của mình đến đâu là giới hạn và cũng băn khoăn không biết thú vui nào trong cuộc đời là mình thích thú nhất.
Thú vui thì rất nhiều, mỗi thời mỗi khác nhưng cũng chỉ nhằm thỏa mãn nhu cầu sống của một đời người, mà đời người thì quá ngắn ngủi nên không ai là không tìm cho mình một vài thú vui để hưởng thụ cái hương vị của cuộc sống.
Con người thì bé nhỏ giữa mênh mông vô cùng của vũ trụ nhưng lòng ham muốn của con người là vô tận đó là một nghịch lý của đời thường.
Ngày xưa, người phong lưu muốn hưởng lạc thú của cuộc đời thì tìm thú vui trong: Yên, Hà, Tửu, Sắc. Những thú vui có lúc không mang tính tao nhã mà đôi lúc lại đẩy con người vào con đường bê tha, trụy lạc, làm rệu rã cuộc sống. Với người phong lưu tao nhã, cuộc sống luôn luôn tuân thủ khuôn vàng thước ngọc của Nho gia thì lại tìm thú vui trong: Cầm, Kỳ, Thi, Họa. Còn muốn phóng khoáng hơn lại là: Cầm, Kỳ, Thi, Tửu. Nhưng phải là cái phóng khoáng mà không dễ ai cũng có được, cái phóng khoáng của Cao Bá Quát, của Nguyễn Công Trứ, của Lý Bạch...
Tuy nhiên, không phải mọi thú vui đều đem đến sự tốt lành cho con người, trái lại có những thú vui làm hao mòn sức khỏe, làm băng hoại phẩm giá của con người. Đây cũng chính là một nghịch lý trong cuộc sống của đời người.
Có một thú vui mà từ người lao động nghèo khó đến người giàu sang quyền quí, từ người trẻ tuổi đến người lớn tuổi râu tóc bạc phơ, thậm chí có những cậu bé 10, 11... tuổi cũng đua đòi, tập tành làm theo đó là hút thuốc.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM của một nhà sưu tập đồ cổ ở Quãng Ngãi (ảnh: HTP)
Hút thuốc có hại cho sức khỏe con người, đó là điều được khẳng định bởi công trình nghiên cứu của nhiều nhà khoa học, và điều nầy cũng được khẳng định rõ ràng hơn qua cái chết của hằng triệu người từ những căn bệnh do thuốc lá gây nên ở hầu hết các nước trên thế giới.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM (ảnh: HTP)
Các nhà nghiên cứu khoa học cho thấy trong tổng số người chết vì mắc bệnh ung thư thì có đến một phần ba là liên quan đến hút thuốc, đặc biệt đối với ung thư phổi thì số người chết liên quan đến hút thuốc chiếm gần 90%. Ngoài ra, bệnh ung thư ở các bộ phận quan trọng khác của cơ thể con người mà tác nhân chính là hút thuốc như: ung thư thực quản, ung thư thanh quản, ung thư miệng, ung thư mũi, ung thư thận và bàng quang, ung thư tuyến tụy. Hút thuốc cũng có thể gây ra bệnh ung thư ở bộ phận sinh dục của cả nam lẫn nữ, ung thư hậu môn và ung thư đại trực tràng.
Hút thuốc lá cũng là nguyên nhân gây ra một số bệnh hô hấp, bệnh tim mạch.
Không những bản thân của người hút thuốc đã tự gây cho mình những bệnh tật trên mà khói thuốc do người hút thuốc thở ra, khói thuốc do những điếu thuốc bị đốt cháy cũng có những tác hại rất lớn đến những người chung quanh, đó là hình thức hút thuốc thụ động. Một bác sĩ đã phát biểu một câu rất chí lý "Hút thuốc thụ động thậm chí còn nguy hiểm hơn vì chỉ có hít vào mà không thở ra."
Khói thuốc lá do người khác hút thuốc thở ra có chứa hơn 4000 hóa chất, trong đó có hơn 200 chất độc và có gần 70 chất độc hại là tác nhân gây nên những chứng bệnh ung thư cho con người.
Tác hại của hình thức hút thuốc thụ động trầm trọng nhất có lẽ là đối với trẻ em và phụ nữ (trong đó sản phụ là đáng lưu ý nhất).
Trẻ em nhiễm khói thuốc có thể phát sinh các bệnh hen, viêm đường hô hấp, viêm tai giữa...Thai phụ hít nhiều khói thuốc có thể sẩy thai hoặc sinh non.
Ông lão hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Một phụ nữ Rhadé hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Một phụ nữ dân tộc hút thuốc (ảnh HTM sưu tầm)
Trước đây, tôi hút thuốc cũng tương đối nhiều, mỗi ngày hút trung bình hơn một bao. Trước năm 1975 tôi hút thuốc nhiều hơn thế nữa, mỗi ngày trung bình gần hai bao. Tôi thường hút thuốc bao Philips Morris không đầu lọc, hút đến ghiền loại thuốc nầy vì cái hương thơm nhè nhẹ, cái vị như ngọt của nó. Thời gian đó, thuốc lá bao thông dụng là Salem, tuy nhiên, nhiều người muốn hút loại thuốc đậm đà hơn thì hút thuốc bao Pall Mall. Thời gian gặp chuyện buồn, có ngày tôi hút hơn 3 bao Bastos đỏ, loại thuốc nầy tương đối nặng, có lẽ nặng hơn cả thuốc Đà lạt sau này, và có lẽ, vào thời điểm đó, chỉ có loại thuốc nặng như Bastos đỏ mới tương thích với cảm xúc của tôi lúc đó. Một thời gian sau tôi sử dụng 3 pippe để hút thuốc Seventy-nine (79), một pippe ống thẳng, một pippe ống cong và môt pippe bọc da. Bây giờ nghĩ lại vẫn còn thấy thú vị. Trời mùa lạnh ở Huế, có nhiều lúc trời lạnh đến cắt da, ngồi sau tay lái hoặc ngồi bên tách cà phê đen nóng hổi có chút bơ, lấy bịch thuốc Seventy-nine (79) nhồi vào pippe một vố đầy, ngọn lửa Zippo 7 khía lóe sáng, hít nhè nhẹ từng hơi một, hương vị rất ngon, rất đậm đà, ngay cả làn khói nhả ra cũng lâng lâng trong không khí một hương thơm dễ chịu. Có người bạn đang hút thuốc Half and Half giới thiệu với tôi thuốc nầy nhưng tôi đã quen gu của Seventy-nine rồi nên cũng không hút thử. Nhưng thú thật, ngay thời điểm đó, lúc mở bộ phận lọc của các pippe ra để lau chùi, tôi cũng đã thấy giật mình, một chất nhựa màu nâu sẫm, sền sệt bám vào bộ phận lọc, có lúc tôi tự hỏi thầm, nếu cái chất nầy mà bám vào hai lá phổi của mình thì thế nào nhỉ?
May quá, tôi đã bỏ hút thuốc được mấy năm rồi, từ lúc bỏ thuốc tôi thấy sức khỏe của mình đã tốt hơn rất nhiều.
Ngày xưa, vườn nhà tôi rất rộng, trong vườn trồng nhiều loại cây ăn trái như cam, quít, mít... trồng nhiều loai rau củ quả. Nhưng ông nội tôi vẫn dành riêng một khoảnh đất tốt nhất, một khoảnh đất tương đối rộng để trồng mươi hàng cây thuốc lá. Trồng cây thuốc lá khá công phu, mùa nắng hằng ngày phải tưới nước, vài ba ngày phải tưới nước phân và hằng đêm phải soi đèn từng gốc cây một để bắt sâu. Tôi nghe nói ở các làng Xuân Thiên Thượng, Xuân Thiên Hạ, Kế Võ, Tân Sa, Khánh Mỹ của xã Vinh Xuân huyện Phú Vang và làng Hà Thanh của xã Vinh Thanh huyện Phú Vang tỉnh Thừa Thiên Huế có trồng nhiều cây thuốc lá. Người dân ở đây cho rằng dùng phân tươi để bón cây thuốc lá thì lá phát triển tốt và sau nầy khi thu hoạch để dùng thì thuốc hút rất đượm.
Ở làng tôi, hầu hết các nhà trong làng đều có trồng cây thuốc lá và tôi nghĩ ở những nơi khác cũng thế.
Đến thời điểm thu hoạch được, những lá ở dưới được thu hoạch trước và cứ thế thu hoạch dần lên. Tôi nghe nói những lá thuốc thu hoạch càng về sau thì hương vị và chất lượng càng giảm bớt, có nhà thu hoạch lá cho đến khi cây thuốc đâm bông.
Lá thuốc thu hoạch được sẽ được xâu vào những sợi lạt tre rồi treo lên mái nhà, sau đó được hái xuống để dùng dần.
Cách hút thuốc cũng tùy sở thích và thói quen của mỗi người. Có người hái lá xuống, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn lá thuốc thành điếu thuốc để hút, cỡ lớn nhỏ của những điếu thuốc cũng tùy sở thích và gu của mỗi người, có điếu thuốc to bằng ngón tay út hoặc các ngón tay khác, nhưng cũng có điếu thuốc to gần bằng ngón chân cái (nhìn cũng đã thấy sợ!). Có người hái lá thuốc xuống, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn thật chặt thành một cuộn to gần bằng cán rựa, chiều dài tùy theo số lượng thuốc lá, rồi đem xắt thật mỏng. Để xắt thuốc lá, người ta dùng một cái bàn xắt làm bằng một đoạn tre tốt dài khoảng 2 lóng tre, đoạn tre được chẻ ra, vót thành một khuôn hơi lép, trau chuốt cẩn thận, đục một lỗ tròn ở khoảng 1/4 đoạn tre, là chỗ để luồn cuộn thuốc vào khi xắt, phần trên ở khoảng 1/2 có để lại phần mắt ở trong ống tre, là nơi ngón chân cái đặt vào để giữ chặt khuôn khi xắt thuốc, rồi dùng môt cái mác có lưỡi thật sắt để xắt thuốc. Thuốc xắt xong được gói vào lá chuối khô, buột lại bằng dây chuối rồi đem cất vào nơi khô ráo. Thuốc lá dùng hằng ngày được bỏ vào trong một bao đựng thuốc, bao đựng thuốc được làm bằng phần trong của bẹ chuối phơi khô, đem may lại thành hình chữ nhật, chiều rộng nhỏ hơn cái ví. Bao đựng thuốc có nắp đậy, ở trong có 2 hoặc 3 ngăn, một ngăn để thuốc, một ngăn để giấy, một ngăn để bật lửa. Thời gian đó, cái bật lửa nhiều lúc cũng làm khổ người hút thuốc, tay phải mân mê sửa đi sửa lại cái tim rồi phải bật đi bật lại bánh xe nhiều lần mới có được ngọn lửa. Nếu đang ở nhà, người hút thuốc đi xuống nhà bếp lấy một thanh củi có cục than hồng ở đầu đang cháy để mồi thuốc, nếu đang thổi cơm ở gần đụn rơm ở góc sân thì chỉ cần một que rơm để châm thuốc.
Lúc ở nhà, có người hút thuốc xong thì vứt tàn thuốc xuống nền nhà, hoặc đôi tàn thuốc ra sân, còn có người thì dán tàn thuốc ở đầu đang ngậm còn ướt đẫm nước miếng vào cột nhà, vào vách (tường). Có nhà tranh, lúc bước vào nhà đã thấy thoang thoảng, hăng hắc mùi thuốc lá. Nhìn ở cột tre, ở phên (tường nhà làm bằng tre, được trét kín bằng phân trâu) thì thấy dán rất nhiều tàn thuốc. Có lúc, thèm quá mà không có thuốc sẵn để hút ngay, có người bó một tàn thuốc ở trên cột nhà, gắm vào môi, rồi lấy thanh củi có đầu than hồng châm hút ngon lành, đó là hút tàn thuốc.
Người nông dân lao động trên đồng ruộng, tìm nơi có bóng mát hoặc một đám cỏ để nghỉ trưa. Cô thôn nữ mở mo cơm được cuộn chặt trong mo cau ra, cắt thành từng lát. Lão nông già mở gói lá chuối xanh là muối vừng thơm phức, và gói khác là những con cá bống thệ kho khô cong vòng với những trái ớt hiểm khô màu đỏ, một gói khác nữa là ruốt tươi với những trái ớt tươi xanh hấp dẫn. Mọi người quây quần bên nhau, vừa ăn cơm vừa vừa chuyện trò vui vẻ. Ăn cơm xong, một cái ấm đất to đùng rót ra những bát nước chè xanh thơm mùi gừng tươi, mỗi người môt bát uống thật đáo khẩu. Lão nông già lấy trong túi ra ống điếu làm bằng trái cây mưng, nhét vào một vố thuốc đầy, ngồi dựa vào gốc cây, châm lửa hút, mắt nhắm lại mơ màng trong làn khói thuốc. Người phụ nữ cũng lấy ra mấy miếng lá thuốc, tướt bỏ những cọng lớn rồi cuốn thành một điếu thuốc to gân bằng ngón chân cái rồi đốt lửa hút ngon lành. Người phụ nữ lớn tuổi hơn lấy trong túi ra miếng cau khô và miếng trầu đã tiêm sẵn bỏ vào miệng nhai lấy nhai để rồi nhỗ toẹt ngụm nước đỏ ối trên bãi cỏ.
Có nhiều người tự làm cho mình một ống điếu hút thuốc, ống điếu có thể được làm bằng một đoạn hóp, một gốc cây khô nhỏ được thông ruột và cũng có thể làm ống điếu bằng trái cây lộc vừng già khô. Rất thú vị: cây lộc vừng, một biểu tượng của các lang ngày xưa. Theo phong thủy phương đông, cây lộc vừng được xếp trong bộ tứ quí là: Sanh - Sung - Tùng - Lộc, đồng thời lộc vừng cũng được xếp trong bộ tam đa là: Sung - Lộc vừng - Vạn tuế. Ở các làng quê, lộc vừng mọc ở bờ sông, bờ rạch, bờ hói. Hoa lộc vừng màu đỏ, kết thành từng chuỗi dài,buông thẳng từ cành xuống. Hoa rụng là kết trái, trái lộc vừng cũng kết thành từng chuỗi. Người nông dân dùng trái lộc vừng già khô để làm ống điếu hút thuốc. Trong mâm cơm hằng ngày của người nông dân, đọt non cây lộc vừng kẹp với một lát dưa gang, quệt một ít ruốc tươi, bỏ vào miệng, cắn thêm một đoạn ớt xanh cay xé ruột, là một món ăn, ăn với cơm là ngon miệng đáo để. Cây lộc vừng dân gian gọi là cây mưng.
Trước đây, thuốc lá trồng ở Phong Lai, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế rất nổi tiếng, thuốc lá ở đây được trồng trên cát trắng, thuốc đậm đà thơm ngon.
Thuốc lá nổi tiếng khắp nước phải là thuốc lá trồng ở Cẩm Lệ, Quảng Nam. Ở Huế, ngay đường phố chính Hưng Đạo bây giờ, ngày xưa có một tiệm bán thuốc lá Cẩm Lệ nổi tiếng, đó là tiệm thuốc lá Cẩm Lệ Bà Cửu Ới. Ở tiệm này, thuốc được gói bằng lá chuối tươi, sau đó bằng lá chuối khô từng gói 1 lạng, 2 lạng... Trong mỗi gói thuốc có để một nhung giấy quyến (loại giấy màu trắng, mỏng, cháy đượm, chiều rộng đủ để vấn điếu thuốc), khách mua thuốc khi vào mua chỉ cần nói lượng thuốc cần mua là được đưa ngay một gói thuốc, không phải chờ đợi.
Bộ sưu tập ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM của một nhà sưu tập gốm cổ ở Quảng Ngãi, rồi một số ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM và bằng đồng của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan ở Huế trong bộ sưu tập GIÒNG SÔNG KỂ CHUYỆN đã gợi trong tôi nhiều điều muốn tìm hiểu về thú hút thuốc của người xưa.
Một số ống điếu bằng đồng trong bộ sưu tập của nhà nghiên cứu Hồ Tấn Phan (ảnh: Hồ Tấn Minh)
Hoa văn đường cong, đường răng cưa, đường thẳng trên mặt cong được kết hợp rất mỹ thuật trên ống điếu bằng gốm (ảnh: Hồ Tấn Minh)
Hoa văn đường cong đắp nổi trên ống điếu bằng gốm (ảnh: Hồ Tấn Minh)
ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM nói chung là rất đẹp, có những cái hình dáng mảnh khảnh nhưng vẫn còn nguyên vẹn điều nầy chứng tỏ các nhà sưu tập đã dày công tìm kiếm và đã đầu tư nhiều công sức để bảo quản. Hầu hết các loại nầy có xương gốm đều đặn và bền. Đặc biệt, có một số có trang trí đường hoa văn, đường nét hoa văn trên mỗi cái sâu và đều đặn, những hình hoa văn có tính mỹ thuật cao.
Cầm cái ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM trên tay, đầu óc tôi cứ mãi lâng lâng trong giòng suy tưởng: cơm thì có cơm niêu, cá thì có cá kho tộ... vậy thì nhồi thuốc vào một ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM, châm lửa rồi hút chắC là đậm đà và ngon tuyệt. Rất tiếc là tôi đã bỏ hút thuốc từ lâu rồi!
Festival Huế - làng nghề truyền thống làm lòng tôi nao nao nhớ về làng quê nơi chôn nhau cắt rốn. ỐNG ĐIẾU - TẨU HÚT THUỐC BẰNG GỐM làm tôi hình dung lại quá khứ xa xưa của những bậc cha ông. Tôi viết bài này như một nén hương lòng tưởng nhớ Ông Nội tôi và tất cả những người đã ra đi.
Khách Phong Trần - Hồ Tấn Minh
